Klasyfikacja diet objętych systemem dietetycznym
1. Dieta podstawowa – sposób żywienia zapewniający utrzymanie prawidłowego stanu odżywienia organizmu w zależności od wieku, płci, aktualnej masy ciała i aktywności fizycznej, oparty na ogólnie przyjętych zasadach racjonalnego żywienia. Stanowi bazę do ustalania diet leczniczych.
2. Dieta łatwo strawna – modyfikacja diety podstawowej, w której eliminuje się produkty, potrawy i techniki kulinarne drażniące przewód pokarmowy, zapewnia podaż energii i pozostałych składnikoów pokarmowych jak dla osób zdrowych.
a. Łatwo strawna z ograniczeniem substancji pobudzających wydzielanie soku żołądkowego (dieta oszczędzająca) – bardziej rygorystyczny dobór produktów i potraw, dieta z ograniczoną zawartością błonnika pokarmowego, mająca na celu ograniczenie wydzielania soku żołądkowego oraz niedrażnienie błony śluzowej żołądka (mechaniczne, chemiczne czy termiczne). Stosowana w chorobie refluksowej, przewlekłym zapaleniu przełyku, chorobie wrzodowej żołądka i dwunastnicy.
3. Dieta łatwo strawna z ograniczeniem tłuszczu – dodatkowe ograniczenie tłuszczu zwierzęcego i cholesterolu (pochodzących z mięsa, wędlin garmażeryjnych, podrobów, pełnego mleka i jego przetworów, żółtek jaj, tłuszczów do smarowania pieczywa) w schorzeniach przebiegających z zaburzeniami ich trawienia i wchłaniania. Stosowana w przewlekłym zapaleniu i kamicy pęcherzyka żółciowego oraz dróg żółciowych, chorobach miąższu wątroby, w zaostrzeniu wrzodziejącego zapalenia jelita grubego, przewlekłym zapaleniu trzustki.
4. Dieta łatwo strawna z modyfikacją konsystencji.
a. Dieta płynna – stosowana w przypadkach, gdy pacjent nie toleruje pożywienia z powodu nudności, wymiotów, braku łaknienia przełyku czy biegunki. Dieta ma na celu dostarczenie odpowiedniej ilości płynu, nie uwzględnia wartości energetycznej i odżywczej.
b. Dieta płynna wzmocniona – dostarcza rownież odpowiedniej w stosunku do zapotrzebowania pacjenta ilości energii i składników odżywczych. Dieta bardzo uboga w błonnik pokarmowy (niskoresztkowa).
5. Dieta papkowata – modyfikacja diety łatwo strawnej polegająca na podaniu pożywienia w formie nie wymagającej gryzienia.
6. Dieta łatwo strawna bogatobiałkowa – modyfikacja diety łatwo strawnej polegająca na zwiększonym udziale białka w całodniowej diecie (16-20% energii, 1,5-2 g białka/kg m.c.). Stosowana w chorobach przebiegających z ujemnym bilansem azotowym, w niedożywieniu, stanach pooperacyjnych.
7. Dieta bogatoresztkowa – modyfikacja diety podstawowej, w której zwiększa się ilość błonnika pokarmowego (0,5 g/kg m.c.; nie więcej niż 35 g/dobę) oraz płynów. Stosowana w zaparciu czynnościowym, otyłości.
8. Dieta ubogoenergetyczna – dieta o obniżonej wartości energetycznej (głównie ograniczenie tłuszczu oraz cukrów prostych), bogatoresztkowa, jednocześnie zapewniająca zapotrzebowanie na wszystkie składniki odżywcze. Stosowana w nadwadze i otyłości.
9. Dieta z modyfikacjami składników mineralnych (bogatopotasowa, niskosodowa, bogata w żelazo).
10. Dieta bezglutenowa stosowana w celiakii.
11. Diety eliminacyjne (stosowane w alergiach, nietolerancjach pokarmowych, blokach metabolicznych) – czasowe lub stałe wyeliminowanie z diety szkodliwego lub źle tolerowanego składnika pokarmowego z jednoczesnym wprowadzeniem na jego miejsce składnika zastępczego o równoważnej wartości odżywczej.
Zapotrzebowanie energetyczne
Podstawą do oszacowania zapotrzebowania energetycznego jest obliczenie podstawowej przemiany materii (PPM). Uzyskaną wartość należy pomnożyć przez współczynnik aktywności fizycznej (ang. physical activity level – PAL) oraz przez współczynnik stresu, by wyliczyć całkowite zapotrzebowanie energetyczne pacjenta. W tabelach 1 do 4 podano niezbędne wzory oraz wartości poszczególnych wspołczynników.
Dzieci z niedoborem masy ciała i wzrostu spowodowanym niewystarczającym spożyciem żywności lub chorobami przebiegającymi z niedożywieniem wymagają zwiększenia podaży kalorii oraz białka w diecie w celu przyspieszenia procesów wzrastania i przybierania na masie. Poniżej przedstawiono wzór do oszacowania zapotrzebowania energetycznego u pacjentów z niedoborem masy ciała i wzrostu oraz szacunkowe zapotrzebowanie energetyczne (tab. 3).
Wzór służący do wyliczenia zapotrzebowania energetycznego catch-up growth calories u pacjentów z niedoborem masy ciała i wzrostu [wg: Pediatric Nutrition Support Handbook, 2012, 19-23].
gdzie: EER dla masy ciała dla wieku – zapotrzebowanie energetyczne (kcal/kg masy ciała) ustalone dla wieku, w ktorym aktualna masa ciała pacjenta jest na 50. percentylu (dane z tabeli 18.9).
TABELA 1. Równania służące do obliczenia podstawowej przemiany materii (PPM) na podstawie masy ciała [wg: FAO/WHO/UNU 2004]
|
Wiek |
kkcal/dobę |
Błąd standardowy |
|
Chłopcy |
||
|
< 3 lat |
(59,512 × masa ciała [kg]) – 30,4 |
70
|
|
3-10 lat |
(22,706 × masa ciała [kg]) + 504,3 |
67
|
|
10-18 lat |
(17,686 × masa ciała [kg]) + 658,2 |
105
|
|
Dziewczęta |
||
|
< 3 lat |
(58,317 × masa ciała [kg]) – 31,1 |
59 |
|
0-3 lat |
(20,315 × masa ciała [kg]) + 485,9 |
70
|
|
10-18 lat |
(13,384 × masa ciała [kg]) + 692,6 |
111
|
TABELA 2. Współczynnik aktywności fizycznej (PAL) [wg: FAO/WHO/UNU 2004]
|
Wiek |
PAL |
|
|
Mały |
Umiarkowany
|
|
|
Dzieci |
||
|
1-3 lat |
– |
1,4 |
|
4-6 lat |
– |
1,5 |
|
7-9 lat |
1,35 |
1,6 |
|
Chłopcy |
||
|
10-12 lat |
1,5 |
1,75 |
|
13-15 lat |
1,55 |
1,8 |
|
16-18 lat |
1,55 |
1,85 |
|
Dziewczęta |
||
|
10-12 lat |
1,45 |
1,7 |
|
13-15 lat |
1,5 |
1,75 |
Idealna masa ciała – masa ciała dla 50. percentyla dla wieku pacjenta. Zapotrzebowanie na białko (g białka/kg m.c.) stanowi 8% wyliczonego zapotrzebowania energetycznego catch-up growth calories, 1 g białka = 4 kcal.
TABELA 3. Współczynnik stresu [wg: Pediatric Nutrition Support Handbook, 2012, 19-23]
|
Stan kliniczny |
Współczynnik stresu |
|
Dziecko zdrowe |
1,0-1,2 |
|
Gorączka |
12% na każdy stopień powyżej 37°C |
|
Rutynowa, mała operacja, średnie zakażenie |
1,1-1,3 |
|
Niewydolność serca |
1,25-1,5 |
|
Poważne operacje |
1,2-1,4 |
|
Posocznica |
1,4-1,8 |
|
Oparzenia |
1,5-2,0 |
TABELA 4. Orientacyjne wartości średniego zapotrzebowania na energię i białko w różnych sytuacjach chorobowych [wg: Uauy R., Koletzko B.: Primäre und sekundäre Unterernährung im Kidesalter und ihre Folgen fűr Wachstum und Entwicklung. [W:] Koletzko B.: Ernährung chronisch kranker Kinder und Jugendlicher. Springer Verlag, Heidelberg, 1993, 3-43]
|
Stan |
Rozpoznanie kliniczne
|
Zapotrzebowanie energetyczne
|
Zapotrzebowanie białkowe
|
|
Dziecko zdrowe |
Zdrowa populacja |
100% |
100%
|
|
Lekki stres |
Niedokrwistość, gorączka, średnie zakażenie, stan po małej operacji
|
100-120% |
150-180%
|
|
Średni stres |
Urazy kostne, osłabiające
|
120-140% |
200-250%
|
|
Duży stres |
Posocznica, ciężkie
|
140-170% |
250-300%
|
|
Stres niebezpieczny
|
Ciężkie oparzenia,
|
170-200% |
300-400%
|
Podstawowe zapotrzebowanie na wodę w zależności od masy ciała pacjenta należy
wyliczać z odpowiednich wzorów (tab. 4).
Źródło: Gastroenterologia dziecięca. Poradnik lekarza praktyka, red. P. Albrecht, Lublin 2014.
