Zespół hiperkinetyczny to nazwa jednostki nozologicznej wprowadzona przez Światową Organizację Zdrowia (World Health Organization –WHO; 1992) w Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób (International Classification of Disease – ICD-10), którą na co dzień posługują się zarówno lekarze, jak i psycholodzy w przypadku rozpoznawania chorób. Natomiast skrót ADHD pochodzi od angielskiego attention deficit hiperactivity disorder (zespół nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi), który jest terminem czwartej wersji (1998) klasyfikacji Amerykańskiego Towarzystwa Psychiatrycznego (Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders – DSM-IV). Obecnie, od maja 2013 roku, w powszechnym użyciu jest klasyfikacja DSM-V. Zmiany wprowadzone w tej wersji mogą spowodować wzrost częstości występowania ADHD. Rybakowski (2012) przypisuje to temu, że po raz pierwszy ADHD może być rozpoznawane w adolescencji oraz staje się zaburzeniem trwającym przez całe życie.
Dąbkowski (2003) podaje, że częstość występowania tego zespołu w zależności od przyjętych kryteriów wyboru populacji sięga 1,5-15%. ADHD jest najczęstszym zaburzeniem neurobehawioralnym w dzieciństwie i zwykle powoduje znaczne problemy w funkcjonowaniu, tj. gorsze wyniki w szkole czy trudności w relacjach interpersonalnych zarówno z rówieśnikami, jak i członkami rodziny (Szymona i wsp., 2011). I choć można powiedzieć, że każde dziecko jest pełne energii i zniecierpliwienia, to u dziecka z ADHD te cechy są nasilone, utrudniają codzienne wypełnianie obowiązków, a także są nieadekwatne do wieku rozwojowego. Dzieciom tym towarzyszy niska samoocena, a także zachowania agresywne, które zaniedbane mogą doprowadzić do opozycyjno-buntowniczych zaburzeń zachowania (Barkley, 2009; Szymona i wsp., 2007). ADHD może stanowić problem nie tylko w wieku przedszkolnym, ale również w wieku młodzieńczym i u osób dorosłych (Hallowell i Ratey, 2004).
Zaburzenie to jest najczęściej rozpoznawane u dzieci mających trwale występujące objawy, które rozpoczęły się przed 7. r.ż., jednak w wielu przypadkach jego początki można obserwować poniżej 5., a nawet 2. r.ż. U większości dzieci nie można określić „początku” wystąpienia objawów, a rodzice zgłaszają się po pomoc, gdy ruchliwość i impulsywność dziecka uniemożliwiają mu naukę w szkole. Kołakowski i wsp. (2012) podają, że tylk o 20% dzieci dotkniętych tym zaburzeniem trafia pod opiekę specjalisty.
W części przypadków objawy ADHD utrzymują się jednak dłużej – u około 70% pacjentów w okresie dorastania i u około 5% osób w wieku dorosłym. W swojej książce Kołakowski i wsp. (2012) przedstawili zbiorczą analizę wyników dziewięciu badań przeprowadzonych przez J. Hilla (1996), które dotyczyły trwałości zespołu nadpobudliwości. Wynika z nich, że częstotliwość pełnoobjawowa ADHD zmniejsza się, począwszy od dzieciństwa, o 50 % w ciągu każdych kolejnych 5 lat. Obrazując to lepiej, na 10 nadpobudliwych dzieci co roku jedno „wyrasta” ze swoich objawów.
Omawianym zaburzeniem częściej dotknięci są chłopcy. W zależności od użytych kryteriów proporcje pomiędzy płciami przedstawiają się różnie – od 1:10 do 1:2,5. W ostatnich latach zaczyna przeważać pogląd, że zaburzenie to dotyczy obu płci w podobnym stopniu, jednak różnice podtypów powodują, że ADHD jest rzadziej rozpoznawany u dziewcząt. Dziewczęta z zespołem nadpobudliwości mają częściej jedynie problemy z uwagą (attention deficit disorder – ADD), podczas gdy u chłopców na pierwszy plan wysuwają się objawy związane z nadmierną impulsywnością i nadmierną, niekontrolowaną ruchliwością, co częściej powoduje skierowanie do psychologa czy pediatry. Dziewczęta mają kłopoty z nauką, ale ponieważ nie sprawiają problemów wychowawczych, zwykle nie są kierowane do specjalistów.
Rybakowski F.: ADHD w DSM-V. Wystąpienie ustne na 26 Konferencji Sekcji Psychiatrii Dzieci i Młodzieży. Warszawa 2012, 21-22 września 2012.
Dąbkowski M.I.: Epidemiologia ADHD. Wystąpienie ustne na konferencji „Nadpobudliwe dziecko wyzwaniem dla oświaty i medycyny”. Warszawa 2003, 24-26 października 2003.
Szymona K., Joć E., Karakuła H.: Therapy of mental disorders in developmental age-integrated model. [W:] Bogucka-Kocka A., Feldo M., Kocki J. (red.): Selected problems of diagnosis, treatment and prophylaxis of a disabled child. Polihymnia, Lublin 2001, s. 131-138.
Barkley R.A.: ADHD – podjąć wyzwanie. Kompletny przewodnik dla rodziców. Wyd. Zysk i S-ka, Poznań 2009.
Szymona K., Karakuła H., Płotka A.: ADHD u dzieci – powikłania i leczenie. Ann. UMCS 2007, Sect. D, vol. 62, suppl. 18, nr 8, s. 224-226.
Hallowell E.M., Ratey J.J.: W świecie ADHD. Nadpobudliwość psychoruchowa z zaburzeniami uwagi u dzieci i dorosłych. Media Rodzina, Poznań 2004.
Kołakowski A.: ADHD i diagnostyka zróżnicowana. Najnowsze doniesienia i standardy postępowania w warunkach polskich. Materiały z warsztatu dla lekarzy, Warszawa 2012, 9 grudnia 2012.
Hill J.C., Schoener E.P.: Age-dependent decline of attention deficit hyperactivity disorder. American Journal of Psychiatry, 1996, 153: 1143-1146.
Źródło: N. Kajka, K. Szymona, Terapia ADHD. Trening sukcesu w pracy z dzieckiem nadpobudliwym, Lublin 2014.
