Niewłaściwa komunikacja niszczy stosunki międzyludzkie, udana warunkuje dobre relacje. Celem komunikacji lekarza z ludźmi objętymi jego troską jest wzajemne zrozumienie, kształtowanie właściwych relacji, udzielenie skutecznej pomocy. Człowiek jest istotą społeczną. Jest fizycznie, psychicznie i kulturowo zależny od drugiego człowieka. Umiejętność komunikowania się jest niezbędna do tworzenia prawidłowych stosunków międzyludzkich i ma istotne znaczenie dla osiągania komfortu życia, realizowania się, rozwoju, motywowania działań.

Kontakt lekarza z człowiekiem – jednostką, rodziną, grupą – to specyficzny stosunek społeczny mający na celu zaspokajanie znaczących dla życia i zdrowia potrzeb. Strony kontaktu oddziałują na siebie wzajemnie i realizują własne, specyficzne dla każdej z osób, wartości oraz wartości wspólne. Dla prawidłowego przebiegu komunikacji między lekarzem a pacjentem istotne jest, aby wartości obydwu stron nie były ze sobą w konflikcie, np. zdrowie pacjenta jest wartością dla lekarza, ale dla pacjenta, który nie ma woli życia, nie stanowi ono wartości.

Zadaniem lekarza w procesie komunikowania powinno być uzyskanie porozumienia i aktywności osoby objętej leczeniem w realizacji wspólnie określonych celów: potęgowania, ochrony czy też naprawy zdrowia oraz przyjęcia za nie odpowiedzialności. Tak przebiegające interakcje opierają się na współpracy, kooperacji i udzielaniu różnych form wsparcia. Sposoby komunikowania się mogą być modyfikowane przez uczestników interakcji w zależności od oczekiwanych rezultatów.

Postęp w medycynie i technice, przemiany w systemach organizacji ochrony zdrowia – także i w medycynie – w znacznym stopniu oddaliły podopiecznych od opiekunów. Szybki rozwój techniki – w tym technik związanych z komunikowaniem się – wprowadził bardzo dużo usprawnień w dziedzinie diagnozowania, leczenia chorych, ale jednocześnie zmniejszył czas i zakres kontaktów międzyludzkich. Zdolność nawiązywania kontaktów jest czynnikiem opiniotwórczym akcentowanym przez pacjentów i ich bliskich: pacjenci oceniają swych lekarzy nie tylko pod względem ich fachowości, ale przede wszystkim od strony ich człowieczeństwa. Subiektywnym wskaźnikiem skuteczności działań terapeutycznych i opiekuńczych personelu medycznego jest zadowolenie pacjenta ze świadczonych usług. Stopień zadowolenia ze sposobów leczenia i pielęgnowania (jeden z mierników jakości usług medycznych) uzależniają oni od jakości komunikacji interpersonalnej.

Pacjenci podkreślają znaczenie warunków obiektywnych dla prawidłowego przebiegu komunikacji interpersonalnej, pozwalających uczestnikom na nieskrępowanie. Kobieta zgłaszająca się do ginekologa, mająca wiele wątpliwości i pytań, której lekarz wydaje polecenie: „proszę się rozebrać i położyć na fotelu”, czuje się skrępowana, czasem upokorzona (obnażona na fotelu ginekologicznym), nie potrafi uznać sytuacji za właściwą do prowadzenia dialogu z lekarzem.

Podopieczni oczekują serdeczności, prawdziwej opieki – nie tylko leczenia – nasycenia działalności leczniczo-opiekuńczej humanizmem, zachowania właściwych proporcji między technologią opieki (praca administracyjna, obsługa skomplikowanej aparatury) a troską i samym sprawowaniem opieki nad człowiekiem i jego zdrowiem. Prawidłowe komunikowanie się jest bardzo ważne w rozbudzaniu nadziei i zainteresowania pacjenta możliwościami uczestniczenia w leczeniu, samoopiece i samopielęgnacji, pokonywaniu bez radności, pobudzaniu do aktywnego uczestniczenia w przejmowaniu odpowiedzialności za własne zdrowie. Taki rodzaj komunikacji interpersonalnej śmiało można określić jako terapeutyczną. Służą temu umiejętności odczytywania komunikatów, prowadzenia rozmowy, przekonywania, słuchania, budzenia zaufania i zapewnienia atmosfery poufałości (umiejętności percepcyjno-ekspresyjne), udzielania wsparcia (informacyjno-emocjonalnego lub psychoterapeutycznego).

Umiejętność zawodowego komunikowania się lekarza z chorym człowiekiem jest istotą procesu leczenia. Istotne jest również umiejętne porozumiewanie się z rodziną chorego, wprowadzenie jej członków w proces leczenia, pokazanie, jak ważna jest ich rola w czasie trwania choroby.

Podstawą kontaktu lekarza z chorym jest ocena psychicznego stanu chorego. Nie zawsze pacjent wyraża to, co czuje. Postawa chorego jest dla lekarza pierwszym komunikatem od niego. Pacjent milczący również „mówi” – pokazuje, że konfrontacja ze światem zewnętrznym jest bolesna, wstydliwa, upokarzająca, rodzi niepowodzenia, ból.