Istota tych objawów wiąże się z ich współwystępowaniem, co w medycznym rozumieniu czyni z nich zespół objawów (Kołakowski i wsp., 2012). Wiele dzieci ma problemy z nadmiarem energii, jednak o zespole nadpobudliwości mówimy tylko wtedy, gdy objawy te są niewspółmierne do wieku i poziomu rozwoju dziecka, a także stają się źródłem niepowodzeń, zaburzają funkcjonowanie w domu i szkole, niekorzystnie wpływają na naukę i rozwój dziecka. Osoby te wykazują trudności w działaniach celowych, planowaniu działań oraz selekcjonowaniu bodźców.

 

Dziecko nadpobudliwe z trudnością pozostaje w jednym miejscu, często biega, wspina się na meble, skacze, kręci się, szególnie w młodszym, przedszkolnym wieku. Cecha ta może manifestować się przez nadmierną rozmowność. Dzieci z tą cechą nie są w stanie cierpliwie poczekać na swoją kolej. Wynika to głównie z braku umiejętności odraczania gratyfikacji, jak również nieświadomego odreagowywania napięcia emocjonalnego, które odczuwają. Aktywność dziecka nadpobudliwego jest zawsze chaotyczna, nie służy określonemu celowi. Towarzyszą temu buntowniczość oraz mówienie dużo i głośno, nieposłuszeństwo (brak trwałej reakcji na dyscyplinujące uwagi). Dziecko z ADHD nie dostrzega niestosowności swych (nieadekwatnych) wypowiedzi i często przekracza granice, skraca dystans. Nie widzi różnicy w rozmowie z koleżanką, nauczycielką czy panią dyrektor.

 

Problemy z impulsywnością i kontrolą zachowań oznaczają wykonywanie przez dziecko czynności bez przewidywania, jakie mogą być ich następstwa. Dzieci z ADHD zwykle rozpoczynają wykonywanie zadania bez całkowitego zrozumienia instrukcji. Mają kłopoty z wykonaniem długoterminowych i złożonych prac. Trudniej im uczyć się wcześniejszych doświadczeń oraz współpracować w grach zespołowych, w których pożądana jest struktura i harmonia. Łatwiej wpadają w złość i reagują agresją. Ich impulsywność przejawia się też w wybuchowym niszczeniu rzeczy, niedostosowanej, nadmiernej reakcji na drobne nawet zaczepki kolegów. Częściej niż „zdrowe” dzieci są nielubiane przez rówieśników oraz prowokują innych do wyrażania negatywnych opinii o sobie. Muszą zrobić natychmiast coś, co przychodzi im do głowy i nie potrafią czekać na nagrodę lub pochwałę.

 

Zaburzenia uwagi przejawiają się krótkim czasem skupienia uwagi, problemami w koncentracji, nieumiejętnością wybrania tego, na czym w danym momencie należy się skupić (np. na wypowiedzi nauczyciela w klasie), a także łatwym rozpraszaniem się pod wpływem zewnętrznych bodźców (np. wejście kogoś do klasy lub odgłos samochodu).

            W praktyce oznacza to, że dzieci te mogą nie słuchać, co się do nich mówi (zajęte już czymś innym), często fantazjują, gubią swoje rzeczy, nie potrafią pracować bez nadzoru, potrzebują więcej wskazówek, a także przeskakują z jednego zadania na drugie. Dzieci nadpobudliwe koncentrują się zatem w bardziej spokojnym otoczeniu, kiedy są izolowane od tego, co może je rozpraszać i gdy bardzo jasno jest określone, na czym mają się skupić. Pomaga im także, jeśli w trakcie zadania są dodatkowo zachęcane do jego wykonania. Zaburzenia uwagi zwykle są przyczyną tego, że dotknięte nimi dzieci gorzej radzą sobie w szkole. Dziecko z ADHD nie potrafi skupić się na zadaniu, nie dostrzega szczegółów, nie kończy rozpoczętych zajęć, jest roztargnione.

 

Kołakowski A.: ADHD i diagnostyka zróżnicowana. Najnowsze doniesienia i standardy postępowania w warunkach polskich. Materiały z warsztatu dla lekarzy, Warszawa 2012, 9 grudnia 2012.

 

Źródło: N. Kajka, K. Szymona, Terapia ADHD. Trening sukcesu w pracy z dzieckiem nadpobudliwym, Lublin 2014.