W ocenie stanu odżywienia w codziennej praktyce warto posługiwać się schematem ABCD:

A. antropometria – pomiary masy ciała i wysokości – porównanie z układami odniesienia,

B. badania biochemiczne – stosowane zwykle w podejrzeniu niedoborów żywieniowych,

C. ocena kliniczna (ang. clinical evaluation), czyli wywiad i badanie przedmiotowe,

D. dieta – ocena zwyczajów żywieniowych – jakościowa i ilościowa.

 

Jednorazowa ocena tych wykładników (ang. cross-sectional analysis) pozwala określić jedynie, czy stopień rozwoju dziecka jest prawidłowy, natomiast powtarzanie pomiarów w określonych odstępach czasu (ang. longitudinal analysis) jest źródłem znacznie większej liczby informacji – pozwala na oszacowanie harmonijności rozwoju i oddziaływania różnych czynników w czasie (np. chorób przewlekłych, stosowanych diet eliminacyjnych, żywieniowych niedoborów jakościowych i ilościowych oraz stresu psychicznego), a także umożliwia ocenę efektu stosowanego leczenia.

 

Wywiad powinien uwzględnić:

• dane dotyczące rodziców i rodzeństwa: wagę i wzrost, tempo wzrastania i ewentualne hormonalne, metaboliczne oraz inne zaburzenia/problemy występujące w rodzinie,
• czynniki paragenetyczne: wiek rodziców i kolejność ciąż,
• przebieg dotychczasowego rozwoju psychoruchowego dziecka oraz wzrastania i dojrzewania,
• szczegółową dietę i nawyki żywieniowe rodziny: jakość i ilość spożywanych produktów oraz płynów w posiłkach, liczba posiłków w ciągu dnia, ich regularność, najlepiej analizowane na podstawie zapisu diety prowadzonego przez min. 3 dni,
• aktywność dziecka: zajęcia dodatkowe, formy wypoczynku, ruch,
• dolegliwości: bóle brzucha, zaburzenia łaknienia, nadpobudliwość, zaburzenia snu, sposób wypróżnień,
• aktualne i przebyte choroby, wcześniej rozpoznane wady, przyjmowane leki,
• sytuację społeczną i ekonomiczną rodziny: wykształcenie rodziców, warunki

W badaniu fizykalnym należy zwrócić szczególną uwagę na typ budowy i proporcje ciała, skórę z tkanką podskórną, włosy, paznokcie, stan uzębienia, dziąsła i śluzówki jamy ustnej, stadium rozwoju cech płciowych, wielkość gruczołu tarczowego, a także zachowanie pacjenta oraz jego samoocenę. Uważa się, że badanie przedmiotowe nie jest czułym instrumentem nawet w rękach doświadczonego klinicysty, gdyż apatia, senność, osłabienie, bladość powłok czy zaburzenia troficzne skóry i włosów nie zawsze są zauważalne w łagodnym lub umiarkowanym upośledzeniu stanu odżywienia, a nadwaga może łatwo ujść uwadze. Wyżej wymienione objawy często są traktowane jako skutek choroby podstawowej i w związku z tym niewymagające dodatkowej diagnostyki.

 

W skrócie ocenę antropometryczną stanu odżywienia możemy podzielić na trzy etapy:

1. Przeprowadzenie pomiarów antropometrycznych.
2. Porównanie uzyskanych danych z biologicznymi układami odniesienia, czyli „normą”.
3. Interpretacja uzyskanych wyników w stosunku do norm populacyjnych i układu odniesień.

Do podstawowych pomiarów oceniających rozmiary ciała należą:

• masa ciała,
• wysokość ciała (u niemowląt i dzieci niestojących – długość ciała),
• obwód głowy,
• obwód klatki piersiowej.

Pomiary należy wykonywać często (np. co miesiąc) u niemowląt, a następnie co około pół roku aż do okresu pokwitania. Regularne pomiary obwodu głowy i klatki piersiowej są szczególnie ważne u dzieci do 3. r.ż. Aktualnie nie ma polskich wytycznych regulujących częstość pomiarów, natomiast Amerykańska Akademia Pediatrii (AAP) zaleca rutynowe wizyty (na których przeprowadza się pomiary ciała) w 1. i 2. tygodniu życia, 2., 4., 6., 9., 12., 15., 18. m.ż., raz w roku od 2. do 6. r.ż., a następnie co 2 lata aż do okresu adolescencji.

 

Pomiar masy ciała powinno się wykonywać zawsze u dzieci rozebranych! Waga niemowlęca służy do pomiaru w pozycji leżącej, a waga lekarska do pomiaru dzieci starszych, które potrafią samodzielnie na niej stanąć.

Wynik pomiaru na wadze niemowlęcej powinien być odnotowany z dokładnością do 10 g, a dla dzieci starszych, na wadze lekarskiej, z dokładnością do 100 g.

 

Dzieci, które wykazują niepokój i (lub) strach przed samodzielnym staniem/leżeniem na wadze, należy zważyć wraz z trzymającym je na ręku opiekunem, następnie zważyć samego opiekuna i po odjęciu wyniku uzyskać masę samego dziecka.

 

Do pomiaru długości ciała u niemowlęcia w pozycji leżącej na plecach, wyprostowanego, u którego jedna osoba mierząca przytrzymuje głowę, a druga pięty i prostuje kolana, służą listwa pomiarowa, ławeczka Epsteina, a także liberometr.

 

Pomiar wysokości (u dzieci stojących, zwykle powyżej 18. m.ż.) powinien odbywać się po zdjęciu butów, skarpet, rajstop, rozebraniu się do bielizny i rozpuszczeniu upiętych włosów. Dziecko przyjmuje pozycję stojącą, swobodnie wyprostowaną, z kończynami dolnymi wyprostowanymi i złączonymi, stopami lekko rozwartymi i równomiernie obciążonymi, z głową ustawioną w pozycji frankfurckiej – górne krawędzie otworów słuchowych zewnętrznych i dolna krawędź oczodołu znajdują się na tym samym poziomie. Należy poprosić pacjenta o wykonanie głębokiego wdechu oraz chwilowe zatrzymanie powietrza w płucach i dokonać pomiaru.

Pomiary mogą być przeprowadzane przy użyciu stadiometrów, taśmy krawieckiej i ekierki, a także antropometru typu Martina.

Uwaga: nie poleca się stosowania wzrostomierzy umieszczonych przy wadze lekarskiej.

 

 

Obwód głowy należy mierzyć taśmą krawiecką, przeprowadzając ją przez największą wypukłość potyliczną i największe wypukłości guzów czołowych. Dokładność odczytu – do 1 mm.

 

Obwód klatki piersiowej należy mierzyć taśmą krawiecką przeprowadzoną poziomo przez spojenie trzonu mostka z wyrostkiem mieczykowatym oraz przez dolne kąty łopatek. Dokładność odczytu – do 1 mm.