Kiedyś sądzono, że celiakia, dotyczy tylko dzieci i pojawia się w wieku 6 miesięcy – dwóch lat. Teraz rozpoznaje się ją praktycznie w każdym wieku, choć w przypadku celiakii dorosłych, większość chorych stanowią kobiety.

„Przyczyną schorzenia jest trwała nietolerancja glutenu, białka zawartego w zbożach, takich jak pszenica, jęczmień i żyto. Celiakia to choroba uwarunkowana genetycznie. (… ) Czynniki genetyczne są konieczne, jednak nie stanowią dostatecznego warunku do rozwoju choroby” – piszą na łamach „Nowej Pediatrii” Katarzyna Gomułka, Urszula Demkow z Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego. Okazuje się bowiem, że nawet 10 procent chorych nie posiada antygenów związanych z celiakią, co sugeruje, że za rozwój choroby może być odpowiedzialny inny, nadal nieznany, złożony czynnik genetyczny. Przyjmuje się, że choruje jedna na 100 – 300 osób (w zależności od badanej populacji).

Czynnikiem, który może zwiększać ryzyko zachorowania na celiakię (o 32 procent) mogą być nawracające infekcje żołądkowo – jelitowe w pierwszym roku życia. Do takich wniosków prowadzą analizy dokonane przez zespół prof. Anette-Gabriele Ziegler z Instytutu Badań nad Cukrzycą, Helmholtz Zentrum w Monachium. Uczeni przeanalizowali dane dotyczące 295 420 dzieci urodzonych w latach 2005-2007 na terenie Bawarii. Ich zdrowotne losy były śledzone przez około 8,5 roku. U 853 rozwinęła się nietolerancja glutenu (0,3 proc. wszystkich badanych).

Analizy ujawniły, że poza infekcjami żołądkowo-jelitowymi, ryzyko rozwoju celiakii (22 proc.) zwiększały również częste infekcje dróg oddechowych przechodzone w pierwszym roku życia. Naukowcy twierdzą, że na razie nie da się ustalić dokładnych mechanizmów, które mogłyby odpowiadać za to zjawisko.

– Jednakże, zdaje się, że zwiększone ryzyko celiakii jest związane z permanentnym stanem zapalnym układu pokarmowego we wczesnym dzieciństwie. Ale nie są one spowodowane przez określony wirus czy patogen bakteryjny – mówi współautor badań dr. Andreas Beyerlein.

Wcześniejsze badania zespołu prof. Anette-Gabriele Ziegler wykazały, że nawracające infekcje dróg oddechowych w ciągu pierwszych 6 miesięcy życia zwiększają ryzyko cukrzycy typu 1 o 127 procent (!). Dla infekcji między 6 a 12 miesiącem życia ryzyko było większe o 32 proc.

Choroba autoimmunologiczna o podłożu genetycznym. Spożywanie zawartego w pokarmie glutenu prowadzi do zaniku kosmków jelita cienkiego - maleńkich wypustek błony śluzowej, które zwiększają jego powierzchnię i są odpowiedzialne za wchłanianie składników odżywczych. Jedyną metodą leczenia celiakii jest restrykcyjna dieta bezglutenowa do końca życia. Nieleczona może prowadzić do zgonu. 

Wyróżnia się trzy typy choroby:

• Klasyczny, pełnoobjawowy. Objawy: bóle i wzdęcia brzucha, biegunki, chudnięcie, zaburzenia rozwoju u dzieci, niski wzrost, zmiana usposobienia, depresja, objawy niedoborowe (np. uporczywa anemia) będące efektem zespołu złego wchłaniania.

• Skąpoobjawowy. Objawy: niedokrwistość, podwyższony cholesterol, afty i wrzodziejące zapalenia jamy ustnej, niedorozwój szkliwa zębowego, częsta konieczność leczenia zębów, ciągłe zmęczenie, zaburzenia neurologiczne, uporczywe bóle głowy, depresja, wczesna osteoporoza, bóle kostne i stawowe, problemy ze skórą, problemy z płodnością, współistniejące choroby autoimmunologiczne.

• Ukryty. Objawy: Jelito u chorych wygląda normalnie – mówimy o niej, kiedy we krwi osób z prawidłowym obrazem jelita stwierdzamy obecność charakterystycznych przeciwciał. U osób tych można spodziewać się zaniku kosmków w przyszłości i pełnego rozwoju choroby.