Schemat żywienia niemowląt z 2016 r. wprowadza zasadę polegającą na tym, że rodzic decyduje o tym, co podaje dziecku, natomiast dziecko decyduje o tym, czy i ile zjada.
Czas, kiedy należy wprowadzić pokarmy uzupełniające, zależy od potrzeb odżywczych niemowlęcia, a także samego rodzica/opiekuna.
Uznaje się, że w wieku 6 miesięcy życia podaż dziecku jedynie mleka kobiecego może nie spełniać norm zapotrzebowania na energię i składniki odżywcze. Europejskie Towarzystwo Pediatrii Gastroenterologii, Hepatologii i Żywienia Komisji Żywienia (European Society for Paediatric Gastroenterology Hepatology and Nutrition – ESPGHAN) ustaliło, że stopniowe rozszerzanie diety niemowlęcia o płyny i pokarmy stałe, inne niż mleko matki lub mieszanki dla niemowląt, nie powinno rozpocząć się przed 17. tygodniem, lecz powinno nie później niż po 26. tygodniu życia dziecka.
Ponadto, mimo że wyłączne karmienie przez 6 miesięcy, jest pożądanym celem, większość matek w krajach europejskich zaczyna wprowadzanie stałych pokarmów przed 6. miesiącem życia. Może to mieć potencjalne konsekwencje zdrowotne, ponieważ istnieją dowody, że wprowadzenie pokarmów stałych przed 4. miesiącem życia może prowadzić do szybkiego przyrostu masy ciała w okresie niemowlęcym i zwiększa prawdopodobieństwo nadwagi i otyłości we wczesnym dzieciństwie. Przestrzeganie czasu i rodzaju podania pokarmu niemowlęciu zwiększa u dziecka jego akceptację i tolerancję pokarmów uzupełniających.
Eksperci nie zalecają opóźniania wprowadzania potencjalnych alergenów do diety dziecka – białka mleka krowiego czy glutenu. Zalecenia europejskie są zgodne z rekomendacjami Polskiego Towarzystwa Gastroenterologii, Hepatologii i Żywienia Dzieci (PTGHiŻD) z 2016 r. Proponuje się ekspozycję na gluten w dowolnym momencie rozszerzania diety, chociaż PTGHiŻD zaleca włączać go do 1. roku życia niemowlęcia. Podaje także, że nie ma uzasadnienia i potrzeby wprowadzania niewielkich ilości glutenu pomiędzy końcem 4. a 7. miesiącem życia.
Autorzy schematu żywienia niemowląt zwracają szczególną uwagę na niewprowadzanie kilku nowych produktów w tym samym czasie. Podając jeden nowy produkt, należy obserwować reakcję dziecka, karmiąc go 3-4 łyżeczkami. Według danych Światowej Organizacji Zdrowia (World Health Organization – WHO) dziecko częściowo karmione piersią w wieku 6-8 miesięcy powinno spożywać 2-3 posiłki uzupełniające, a od 9 do 24 miesięcy – 3-4 posiłki uzupełniające i 1-2 przekąski. Aktualne zalecenia nie określają dokładnej kolejności i rodzaju wprowadzanej konsystencji pokarmu:
- jajka – wprowadzanie do posiłków niemowlęcia można rozpocząć od całego jaja w postaci gotowanej lub samych żółtek. Mogą się one pojawiać 3-4 razy w tygodniu;
- ryby jako cenne źródło niezbędnych kwasów tłuszczowych omega-3 należy podawać dziecku 1-2 razy w tygodniu. Istotne jest, aby wybierać ryby ze sprawdzonych źródeł, podczas ich obróbki termicznej stosować łagodne zioła oraz usunąć szkielet i ości. Zalecane jest podawanie śledzi, szprota, łososia, a zdecydowanie zabrania się karmienia niemowląt rybami drapieżnymi: tuńczykiem, miecznikiem, makrelą królewską.
- z mięs polecane są: drób, wołowina, jagnięcina i królik. Są to produkty bogate w żelazo, ważne jest, aby zapewnić dziecku jego podaż w profilaktyce niedokrwistości. Może się ona rozwinąć, gdy magazyn żelaza pochodzący od matki ulegnie zubożeniu;
- rekomendowanym płynem dla dzieci, poza mlekiem matki, jest woda. Dziecko można dopajać w upalne dni, gdy w mieszkaniu jest duszno i gorąco, podczas aktywnej zabawy lub podróży. Bezwzględnie należy podawać dziecku wodę, gdy maluch gorączkuje i/lub wymiotuje. Zalecane są wody źródlane i naturalne wody niskosodowe (< 20 mg jonów sodu/1 l) i niskozmineralizowane (< 500 mg/1 l rozpuszczonych składników). Soki należy podawać tylko te przecierowe bez dodatku cukru, a ich ilość należy ograniczać do 150 ml dziennie. Zaleca się podawanie świeżo wyciśniętych soków i miodu po 12. miesiącu życia dziecka;
- należy unikać dodatku soli i cukru.
Nowatorskim sposobem karmienia niemowlęcia z ominięciem etapu karmienia łyżeczką i podawania papek jest metoda BLW (baby led weaning). Niemowlęciu w wieku ok. 6-7 miesięcy (kiedy potrafi siedzieć) podaje się różne pokarmy stałe w formie ułatwiającej chwytanie w rączki przez dziecko. Mogą to być: warzywa, owoce, makarony, kasze. Dzięki zastosowaniu tej metody dziecko poznaje nowe pokarmy dzięki dotykowi. Równolegle niemowlę jest karmione piersią lub mlekiem modyfikowanym.
Światowa Organizacja Zdrowia podkreśla znaczenie żywności naturalnej, świeżej, małoprzetworzonej w żywieniu najmłodszych dzieci. Zwraca także uwagę na konieczność wykorzystywania żywności wysokiej jakości, co oznacza w praktyce, że należy mieć odpowiednią wiedzę i umiejętności do przeprowadzenia takiej oceny żywności. Takie produkty podlegają ustalonym wymogom prawa żywnościowego, mają ściśle określony skład ilościowo-jakościowy, wartość odżywczą i jakość zdrowotną. [...]
Zgodnie z rekomendacjami z 2016 r. suplementacja witaminy K po porodzie zdrowym i donoszonym noworodkom wynosi 1 mg domięśniowo lub 2 mg doustnie (następuje to w sytuacji braku zgody rodziców/opiekunów na podanie dziecku dawki domięśniowo lub kiedy istnieją przeciwwskazania zdrowotne, np. hemofilia). Wcześniakom podaje się 0,5 mg witaminy K domięśniowo, a u dzieci z masą ciała poniżej 750 g rozważa się podaż dożylną.
Dalsza suplementacja witaminy K odbywa się w ilości 150 μg/dobę (od 15. dnia życia do końca 3. miesiąca życia) u noworodków karmionych piersią urodzonych o czasie i powyżej 34. tygodnia ciąży. Wcześniaki otrzymują w tym samym czasie dawkę 25 μg/dobę. Noworodki karmione mlekiem modyfikowanym nie wymagają dalszej podaży witaminy K poza jednorazową dawką po porodzie.
Suplementację witaminy D rozpoczyna się od pierwszych dni życia (niezależnie od tego, czy matka w II i III trymestrze ciąży przyjmowała witaminę D). U dzieci karmionych wyłącznie piersią zalecane jest podawanie całej dawki (400 j.m./dobę), natomiast u dzieci karmionych sztucznymi mieszankami należy uwzględnić ilość witaminy D zawartą w pożywieniu. Wcześniakom powinno się podawać dawkę 800 j.m./dobę aż do osiągnięcia skorygowanego wieku 40 tygodni. Następnie należy zmniejszyć dawkę do 400 j.m./dobę.
Autorka: Magdalena Pieszko
Źródło: Fragmenty rozdziału "Żywienie dzieci i młodzieży oraz kobiet w okresie ciąży i laktacji ”. W: Żywienie kliniczne. Praktyczne zagadnienia. Tom 1, red. Sylwia Małgorzewicz , Wydawnictwo Czelej, Lublin 2020, s. 83-85.
Fot.: Pixabay
